Maretak, het groenblijvende takje dat synoniem staat voor vakantiekussen, heeft een geschiedenis die veel complexer is dan de seizoensrol doet vermoeden. Terwijl Bing Crosby’s klassieker ‘I’ll Be Home for Christmas’ beelden oproept van besneeuwde landschappen en met maretak gedrapeerde deuropeningen, ligt de oorsprong van de plant in oude mythen, medicinale praktijken en een verrassend brutale ecologische realiteit.
Een plant die geworteld is in mythen en medicijnen
Duizenden jaren lang was maretak niet alleen maar decoratie; het werd vereerd. De oude Grieken en Romeinen beschouwden het als een heilige plant, die vruchtbaarheid kon schenken, gifstoffen kon afweren en zelfs een veilige doorgang naar het hiernamaals kon bieden. Keltische rituelen concentreerden zich rond eik en maretak, waarbij hogepriesters deze met gouden sikkels oogstten voor krachtige elixers. De Noorse mythologie vertelt over de dood van Baldr door een maretakspeer, een verhaal dat sommigen interpreteren als een symbolische weergave van verdriet en uiteindelijke verzoening – en verklaart waarom kussen eronder een traditie werd.
Vroege artsen en wetenschappers zagen maretak ook als een wondermiddel, waarmee aandoeningen van epilepsie tot onvruchtbaarheid konden worden behandeld. De waargenomen bovennatuurlijke kracht vloeide waarschijnlijk voort uit zijn vermogen om zelfs in de winter te gedijen, waardoor de natuurlijke cyclus van leven en dood leek te worden getrotseerd. In de 19e en het begin van de 20e eeuw hielden kranten de seizoensgebonden beschikbaarheid bij, wat de wijdverbreide populariteit ervan weerspiegelde.
De parasitaire waarheid: “mest op een takje”
Ondanks zijn romantische associaties is maretak in wezen een parasiet. Zoals plantenbioloog Jim Westwood opmerkt, herkennen zelfs degenen die niet bekend zijn met de biologie ervan het instinctief. Het steelt water en voedingsstoffen van gastbomen, hoewel het, in tegenstelling tot sommige parasieten, nog steeds kan fotosynthetiseren. De bijnaam van de plant, wat zich vertaalt naar ‘mest op een takje’, onthult hoe de plant zich verspreidt: vogels eten de kleverige bessen en verspreiden de zaden via hun uitwerpselen. Deze zaden hechten zich aan takken en zorgen voor kieming en een nieuwe parasitaire levenscyclus.
Maretak bevat ook gifstoffen, die mogelijk gastro-intestinale problemen en dermatitis bij mensen kunnen veroorzaken, waarbij Europese variëteiten krachtiger zijn vanwege de aanwezigheid van een ricine-achtige substantie. Toch bleef de wijdverspreide aantrekkingskracht ervan bestaan, wat aanleiding gaf tot zowel pogingen tot controle als tot commerciële exploitatie.
Een moderne ecologische realiteit
Tegenwoordig leven meer dan 4.000 plantensoorten als parasieten, en de maretak is nog steeds van ecologisch belang. De aanwezigheid ervan kan gemakkelijk worden waargenomen – zelfs vanuit een auto, zoals plantenpatholoog Carolee Bull opmerkt – waardoor het een ‘charismatische plantenziekteverwekker’ wordt. Het gedijt in de VS in meer dan 35 staten, vooral in het zuidoosten, zuidwesten en Pacific Northwest.
De geschiedenis van de fabriek onderstreept een simpele waarheid: het is een succesvolle strategie om hulpbronnen te stelen in plaats van ze te produceren. Dus onthoud de volgende keer dat je onder de maretak staat, dat het niet alleen een symbool van romantiek is, maar een veerkrachtige, eeuwenoude parasiet met diepe wortels in zowel de mythe als de biologie.
